Jest to zachowanie się nie sprowokowane, nie mające na względzie żadnych innych celów, jak tylko wykonanie aktu agresywnego, a więc zadanie bólu, uszkodzenie lub zniszczenie jakiegoś obiektu bądź w sensie fizycznym (gdy agresja ma formę ataku fizycznego), bądź w sensie społecznym (gdy akt agresywny polega na poniżaniu kogoś, pozbawianiu go moralnych wartości, na szyderstwie, krytyce itp.). Trzeba przyznać, że istnienie tego rodzaju agresji bywa podawane w wątpliwość. Niektórzy w każdym akcie agresji dopatrują się działania jakiegoś zewnętrznego czynnika wzbudzającego uważając, iż agresja nie może pojawiać się spontanicznie. Czy jednak rzeczywiście nie spotykamy przypadków, że ktoś poszukuje okazji do agresji? że szuka ofiary? że okazuje prawdziwą satysfakcję z zadawania innym bólu? że akt niszczenia czy zabijania wywołuje w nim radość? że podnieca go walka i widok cierpień pokonanego? To właśnie wtedy najwyraźniej jawi się owa tendencja, którą nazwano agresywnym popędem. Jak powiada światowej sławy etolog niemiecki, Konrad Lorenz: „Właśnie przekonanie, że popęd agresji jest prawdziwie pierwotnym instynktem, działającym na korzyść zachowania gatunku, pozwala nam w pełni docenić tkwiące w nim niebezpieczeństwo, to mianowicie że tak bardzo groźnym czyni ten instynkt jego spontaniczność. Gdyby był tylko reakcją na określone zewnętrzne warunki, jak sądziło wielu socjologów i psychologów, egzystencja ludzkości nie byłaby aż tak zagrożona, jak jest w istocie”.

W jaki sposób opisany w poprzednim rozdziale system, którym jest osobowość człowieka, wpływa na zachowanie się? W jakim stopniu ustosunkowania jednostki do jej społecznego otoczenia dadzą się interpretować za pomocą pojąć, które wprowadzaliśmy opisując osobowość? Aby to pokazać, zajmiemy się określoną formą społecznego zachowania ludzi — agresją, zastanowimy się, co do rozumienia tak ważnego społecznie zjawiska wnosić może sposób myślenia o osobowości, który proponujemy, Z agresją mamy doświadczenia wszyscy. Obserwujemy co dzień jej niezliczone przejawy u drugich i u siebie. Obraźliwe słowa, wymysły, groźby, oskarżenia, pomówienia, szyderstwa, niszczenie przedmiotów, zadawanie bólu, ranienie, zabijanie — to tylko przykłady czynów zaliczanych do kategorii agresywnych. Analiza źródeł agresji prowadzi do wyodrębnienia trzech głównych. Agresja powstaje jako reakcja na zdarzenia, które wywołują gniew, takie jak np.: utrudnianie działań, ograniczanie swobody, pozbawienie czegoś, traktowanie obraźliwe i lekceważące, naruszanie reguł współżycia. Taką formę nazywa się niekiedy „agresją gniewną” lub „agresją emocjonalną”. Agresja bywa także wyuczonym sposobem osiągania celów, które jednostka uważa za pożądane. Dziecko może nauczyć się, że awantura skłania rodziców do dania mu tego, co sobie życzy, człowiek dorosły zaś może uznać, że posługiwanie się przemocą, groźbami czy wymysłami jest dobrym sposobem egzekwowania posłuszeństwa itp. W życiu jednostki grabież, a w życiu społeczeństw — wojna zdobywcza są skrajnymi przykładami sposobów osiągania dóbr przy użyciu środków agresywnych. Tego rodzaju agresja bywa nazywana agresją instrumentalną. Nieraz jest ona realizowana „na chłodno”, ponieważ traktuje się ją tak samo, jak inne sposoby skutecznego zachowania się.

Nasz sposób przedstawiania osobowości jako centralnego systemu integracji i regulacji zachowania się ludzi zakładał, że jest to system, który kształtując się w ciągu życia — przede wszystkim w dzieciństwie i młodości — warunkuje relacje człowiek—świat. O ile w początkowych stadiach rozwoju relacja ta określona jest przede wszystkim przez własności otoczenia, o tyle w miarę kształtowania się osobowości w coraz większym stopniu od .podmiotu zależy, jak się ona będzie układała. Tak więc analizując proces formowania osobowości możemy dojrzeć przesłanki dla ukształtowania podstawowych zasad tej relacji. Chcemy jednak podkreślić, że proces ów nie polega na formowaniu stałych cech, które determinują stały wzór reagowania w sytuacjach życiowych. Osobowość jest systemem funkcje tego systemu jako całości odpowiadają za to, co człowiek uczyni w konkretnej sytuacji. Aby myśl tę skonkretyzować, przedstawimy w dwóch kolejnych rozdziałach, w jaki sposób opisany przez nas system regulacji steruje społecznym zachowaniem się ludzi. Rozpatrzmy dwie formy tego sterowania: taką, która polega na podejmowaniu czynności agresywnych, i taką, która prowadzi do pojawiania się czynności prospołecznych. Stoimy na stanowisku, że każda z tych form społecznego zachowania .może być kontrolowana przez różne instancje regulacji oraz że konkretne formy ludzkiej działalności są funkcją aktywności całego systemu i relacji, jakie w nim zachodzą w związku z sytuacją, w jakiej człowiek się znalazł.

Wydaje się, że klasyfikacja Maslowa pomija tę grupę potrzeb, którą na gruncie naszej klasyfikacji można „lokalizować” w Sieci Wartości, a więc tych, których zaspokojenie wymaga troski o jakieś pozaosobiste dobro. Rzecz jasna, że konkretna treść potrzeb zależy od konkretnych własności określonych obszarów systemu regulacji. Tak np. w zależności od tego, jak kształtowała się Sieć Operacyjna, potrzeby wiedzy i rozumienia mogą dotyczyć tej lub innej sfery rzeczywistości, np. mogą koncentrować się albo na technice, albo stosunkach międzyludzkich lub też dotyczyć muzyki. Stwierdzając, że system regulacji jest źródłem potrzeb, a zarazem przedstawiając ów system jako specyficzną organizację „poznawczą” uformowaną w mózgu człowieka, wskazujemy na pochodność potrzeb od relacji człowiek—świat. W tym samym stopniu, w jakim zarówno Mechanizmy Popędowo-Emocjonalne, jak i Sieć Poznawcza kształtują się pod wpływem otoczenia społecznego, potrzeby, jakie z ich ukształtowania się wiążą, muszą być społecznie określone. System regulacji, tworząc potrzeby, wytwarza zarazem środki zaspokajania potrzeb. W systemie tym zostają wypracowane wyobrażenia przedmiotów i sytuacji zaspokajających potrzeby, tworzą się programy czynności, za pomocą których przedmioty te i sytuacje mogą być osiągane. Cały ten proces przebiega wedle swoistego porządku, ponieważ w trakcie rozwoju kształtują się i stabilizują reguły organizujące go. Reguły te przejawiają się w formie właściwych każdej jednostce strategii wyboru celów życiowych i zasad ich realizacji (czyli zadań w terminologii Kazimierza Obuchowskiego), a także trwałych postaw wobec rozmaitych przedmiotów otoczenia. Poznając te reguły, osiągamy możliwość przewidywania zachowania się ludzi, w tym także własnego zachowania się (jeżeli potrafimy wykrywać zasady, którymi rządzi się nasz własny system regulacji). Musimy jednak pamiętać, że wiele takich „reguł” postępowania (potocznie uznawanych za przejaw charakteru człowieka) ulega mniejszym lub większym zmianom w ciągu życia, toteż trudno jest orzec o człowieku coś, co raz na zawsze byłoby prawdziwe.